Została właśnie opublikowana 11. edycja Zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczących postępowania z chorymi na cukrzycę. Zalecenia to ważna pomoc w podejmowaniu decyzji diagnostycznych i terapeutycznych, stąd ich duże znaczenie w codziennej pracy polskich lekarzy. PTD przygotowuje i publikuje zalecenia corocznie od 2005 r. Pracuje nad nimi Zespół PTD ds. Zaleceń pod przewodnictwem urzędującego prezesa PTD; to ponad 30 specjalistów z dziedzin, które dotyczą człowieka chorego na cukrzycę – diabetologów, internistów, pediatrów, a także kardiologów, okulistów, nefrologów, neurologów, psychiatrów i dietetyków. W Zaleceniach 2015 wprowadzono zmiany uwzględniające postępy w dziedzinie diabetologii. Zespół prosi o nadsyłanie uwag i komentarzy, aby można je było uwzględnić przy opracowywaniu rekomendacji PTD na kolejny rok. My zachęcamy szczególnie do zapoznania się z częścią poświęconą edukacji i wnikliwej jej analizy z punku widzenia praktyki pielęgniarskiej.
Szanowne Koleżanki i Koledzy,
Została właśnie opublikowana 11. edycja Zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczących postępowania z chorymi na cukrzycę, które opracował Zespół PTD ds. Zaleceń pod przewodnictwem urzędującego prezesa PTD, prof. Leszka Czupryniaka. Cały rozdział opracowania poświęcono edukacji (czytaj…). Nawiązując do zawartej we wstępie do Zaleceń prośby prof. Leszka Czupryniaka o nadsyłanie uwag i komentarzy przydatnych przy opracowywaniu rekomendacji PTD na kolejny rok, zachęcam do zapoznania się szczególnie z częścią poświęconą edukacji i do wnikliwej jej analizy z punku widzenia praktyki pielęgniarskiej. Chcielibyśmy mieć wpływ na kształt zaleceń odnoszących się do zakresu działań, który leży w kompetencjach pielęgniarek. Jeśli chodzi o edukację mamy przecież niekwestionowane doświadczenia kliniczne, sprawdzone rozwiązania praktyczne i naukową potwierdzoną wiedzę. Uwzględnieni e w Zaleceniach jednolitych wytycznych dotyczących prawidłowego prowadzenia edukacji, opracowanych i stosowanych w praktyce pielęgniarskiej, będzie z pożytkiem dla całokształtu opieki zdrowotnej nad osobami z cukrzycą. Dlatego proszę o Wasze komentarze, które będziemy chcieli przekazać Zespołowi PTD ds. Zaleceń.
Alicja Szewczyk
Przewodnicząca PFED
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2015
Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego
Diabetologia Kliniczna 2015, tom 4, supl. A
* * *
8. Edukacja
I. Edukacja obejmuje osoby o zwiększonym ryzyku cukrzycy, ze stanem przedcukrzycowym oraz leczone z powodu cukrzycy. Edukacja jest stałym, integralnym i niezbędnym składnikiem postępowania terapeutycznego w cukrzycy w trakcie każdej wizyty lekarskiej. Ponadto powinna być realizowana w ustrukturowany sposób, obejmując edukację w okresie rozpoczynania terapii, a następnie reedukację, na podstawie corocznej oceny potrzeb szkoleniowych pacjenta bądź na jego prośbę.
1. Program edukacji pacjenta powinien być tworzony przy udziale chorego i jego lekarza oraz pozostawać w ścisłym związku i koordynacji z zalecanym sposobem leczenia cukrzycy. Pacjent jest aktywnym członkiem zespołu terapeutycznego.
2. Celem edukacji pacjenta jest wspieranie go w samodzielnym postępowaniu z cukrzycą (self-management training) oraz w modyfikacji stylu życia, ze względu na zalecany sposób odżywiania oraz aktywność fizyczną. W cukrzycy typu 2 szczególne znaczenie ma zagadnienie otyłości.
II. Udokumentowano skuteczność programów samodzielnego postępowania. Aktywnie angażują one uczestników w proces uczenia, dostosowując treść i formę do indywidualnej sytuacji i osobistych doświadczeń uczestników szkolenia oraz motywują ich do stawiania sobie osobistych celów behawioralnych dotyczących leczenia, ustalanych w porozumieniu z lekarzem.
1. Zalecane są strategie zintegrowania samodzielnego postępowania w cukrzycy z codziennym sposobem życia. Mają one na celu wzmacnianie zdolności samostanowienia (empowerment) pacjentów i polegają na pomaganiu im w odkryciu oraz w stosowaniu ich wrodzonych i nabytych zdolności do bycia odpowiedzialnymi za własne życie.
2. Zalecane jest równoległe prowadzenie zindywidualizowanej edukacji oraz tworzenie grupowych programów edukacyjnych. Edukację powinny prowadzić odpowiednio przeszkolone osoby (lekarze, edukatorzy diabetologiczni, pielęgniarki, dietetycy). W edukacji powinni brać również udział członkowie zespołu terapeutycznego, reprezentujący różne zawody medyczne. Potrzebne są programy edukacyjne dla osób, u których stwierdzono cukrzycę, oraz reedukacyjne dla pacjentów chorujących od dłuższego czasu. Przydatne jest proponowanie edukacji ich rodzinom i bliskim.
3. W edukacji należy wykorzystywać współczesne techno-logie (DVD, internet).
4. Podstawę edukacji stanowi ustalenie indywidualnych celów postępowania w cukrzycy, z uwzględnieniem trudności specyficznych dla danej osoby. Program edukacji powinien zawierać kształtowanie wpływu na przebieg choroby, ponieważ sama wiedza nie jest wy-
starczająca do optymalnego postępowania w cukrzycy.
III. Ramowy program edukacyjny powinien zawierać:
1. Wsparcie dotyczące zaakceptowania choroby, wzmacniania adekwatnej motywacji do leczenia, wzmacniania zdolności samostanowienia (empowerment).
2. Ustalanie i ocenianie indywidualnych celów terapeutycznych uwzględniających przebieg choroby, rokowanie, zalecone leczenie i sytuację życiową pacjenta.
3. Podstawowe wiadomości na temat choroby i jej leczenia (przyczyny, kliniczna charakterystyka, przebieg i rokowanie itp.).
4. Naukę technik samodzielnej, systematycznej obserwacji (self-monitoring — mierzenie stężenia glukozy we krwi, oznaczenie stężenia ciał ketonowych, pomiar ciśnienia tętniczego itp.) oraz postępowania w sytuacjach wymagających interwencji.
5. Naukę technik podawania insuliny (czynniki wpływające na tempo absorpcji insuliny, miejsca podawania insuliny, odpowiednia długość igieł, zapobieganie lipodystrofii poinsulinowej).
6. Dla pacjentów leczonych za pomocą osobistej pompy insulinowej: zasady programowania i modyfikacji wlewu podstawowego, korzystanie z czasowej zmiany wlewu podstawowego, stosowanie bolusów prostych, przedłużonych i złożonych, korzystanie z kalkulatora bolusa, zasady zakładania zestawów infuzyjnych (zasady doboru i miejsca wkłucia), korzystanie z systemu ciągłego monitorowania glikemii i właściwa interpretacja wyników, postępowanie w razie awarii osobistej pompy insulinowej — zasady powrotu do terapii wstrzykiwaczami typu pen, postępowanie w przypadku początkowych objawów kwasicy ketonowej, zasady odłączenia pompy insulinowej w szczególnych sytuacjach (np. sport), techniczna obsługa pompy insulinowej, obliczanie wymienników węglowodanowych i białkowo-tłuszczowych.
7. Wiadomości dotyczące rozpoznawania i leczenia komplikacji ostrych (hipoglikemia, infekcje, zawał serca, udar mózgu itp.) oraz przewlekłych (nefropatia/choroby nerek, retinopatia, neuropatia, zaburzenia erekcji, stopa cukrzycowa), a także czynników ich ryzyka (hiperlipidemia, nadciśnienie, palenie tytoniu itp.) oraz sposobów zapobiegania powikłaniom i chorobom związanym z cukrzycą.
8. Wiadomości na temat zdrowego odżywiania się i jego roli w leczeniu (w tym praktyczne informacje dotyczące zawartości węglowodanów w pokarmach, tworzenie planu żywienia, który uwzględnia indywidualne nawyki, potrzeby i strategie terapeutyczne itp.).
9. Wiadomości o wpływie ćwiczeń fizycznych na regulację stężenia glukozy we krwi (hipo-, hiperglikemia itp.).
10. Informacje na temat postępowania w sytuacjach szczególnych (podróż, antykoncepcja, ciąża).
11. Prawa socjalne osób chorych na cukrzycę (praca, prawo jazdy, ubezpieczenie itp.).
12. Zasady korzystania z opieki zdrowotnej (częstość wizyt, badań kontrolnych), optymalne stosowanie się do zaleceń lekarskich.
13. Omówienie znaczenia problemów psychologicznych w postępowaniu z cukrzycą i możliwości opieki specjalistycznej.
IV. Edukacja wstępna chorego na cukrzycę leczonego dietą lub dietą i doustnymi lekami hipoglike-mizującymi powinna trwać co najmniej 5 godzin, natomiast pacjenta leczonego insuliną — około 9 godzin, a chorego leczonego za pomocą osobistej pompy insulinowej — 9–15 godzin, w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych, w zależności od sytuacji, w jakiej znajduje się pacjent, i możliwości placówki sprawującej opiekę. Należy ją kontynuować przez cały rok, przeznaczając łącznie na ten cel 5–9 godzin dla chorych na cukrzycę typu 2, a w przypadkach cukrzycy typu 1 — co najmniej 7–14 godzin. W następnych latach czas przeznaczony na reedukację musi być uzależniony od zasobu wiedzy, którą przyswoił pacjent, od liczby popełnianych przez niego błędów, a także od rodzaju pojawiających się ewentualnie powikłań czy chorób towarzyszących.
V. Zaleca się wprowadzenie nowych programów edukacyjnych o udokumentowanej skuteczności, potwierdzonej wynikami badań.
VI. Edukacja prowadzona przez lekarzy, pielęgniarki, edukatorów diabetologicznych i dietetyków powinna być realizowana równolegle do farmakologicznego postępowania terapeutycznego z uwzględnieniem wymienionych powyżej ram czasowych, co wymaga oddzielnego finansowania w ramach odrębnie zdefiniowanego i kontraktowanego świadczenia.
VII. Standardy ośrodka prowadzącego edukację:
1. Prowadzenie dokumentacji procesu edukacji obejmującej: ramowy program szkolenia oraz szkolenia przeprowadzone u każdego pacjenta, osobę koordynującą edukację w ośrodku i zakresy obowiązków poszczególnych pracowników w tych oddziaływaniach.
2. Prowadzenie okresowej (co najmniej raz w roku) oceny samodzielnego postępowania z cukrzycą przez pacjenta.
3. Zapewnienie pacjentom możliwości okresowej (co najmniej raz w roku) oceny jakości edukacji prowadzonej w tym ośrodku.
4. Doskonalenie umiejętności osób zajmujących się edukacją (udział w szkoleniach, uaktualnianie wiedzy).
5. Uwzględnianie oceny jakości edukacji przez pacjentów.
* * *